School voor Coaching, interview met Anne Pauen

Als organisatieadviseur, coach en trainer ontwikkelde Anne Pauen een coachtool die is gebaseerd op ‘De Reis van de Held’ – een eeuwenoud mythologisch thema dat diep vanbinnen in ieder mens aan het werk is. Volgens Anne is ieder mens een Held en ieder leven een Reis. Met de tool maak je informatie uit het onderbewuste bewust en geef je je coachee inzicht in zijn of haar eigen ontwikkelproces. Wij spraken met Anne en vroegen naar haar verhaal en de tool.

Anne, wat betekent ‘De Reis van de Held’?

‘De Reis van de Held’ is een eeuwenoud mythologisch thema dat in alle culturen voorkomt en in de evolutie van de mensheid is ontstaan. Het staat symbool voor de reis naar binnen – een reis die we allemaal maken. Door crisis, ziekte of verdriet ontdekken we dat de antwoorden op onze zoektocht naar bevrediging, zingeving en geluk niet buiten ons, maar in ons liggen. We snappen dat een nieuwe auto of een groter huis ons geluk niet per se vergroot en gaan ergens anders zoeken. Dat is waar de reis begint. De reis van bewustzijnsontwikkeling waar je je hele leven mee bezig bent. Wij zijn allemaal de held(in) die -gewild of ongewild- door tegenslag en (on)geluk op onze levensreis tot meer zelfkennis en wijsheid komt.

Wat bracht jou op het pad van ‘De Reis van de Held’?

Als kind was ik ervan overtuigd dat er een absolute waarheid moest zijn. Uit een familie met filosofen wilde ik als een soort detective ontdekken wat die universele waarheid was. Op mijn zoektocht haalde ik overal informatie vandaan, onder meer uit de oude culturen. In mijn twintiger jaren maakte ik de hippieperiode en studentenrevoluties mee. Filosofie werd opgehangen aan de ratio, wetenschap werd waarheid en religie werd in de ban gedaan. Tegelijkertijd emancipeerde de vrouw. Allemaal ontwikkelingen die ik razend interessant vond.

Heb je die absolute waarheid gevonden?

De absolute waarheid vond ik niet in de vorm van een mystieke eenheidservaring. Wel begrijp ik door mijn jarenlange onderzoek nu rationeel hoe het zit. In de Vedische wijsheidstraditie, Jungiaanse dieptepsychologie en het mythologische thema ‘De Reis van de Held’ heb ik antwoorden gevonden. Ik ontdekte dat die stromingen eigenlijk allemaal over hetzelfde gaan: de reis naar binnen. Ik kreeg een ‘bezield’ wereldbeeld waarmee ik begreep dat het niet alleen draait om feiten en wetenschap, maar dat er ook dingen zijn die ik niet begrijp. Dat ook dat wat ik niet begrijp er mag zijn.

Tegelijkertijd ontdekte ik dagelijkse rituelen als yoga en meditatie, die me hielpen om rustiger te worden, minder negatieve gedachten te hebben en met compassie te leven. Ik zie nu dat het draait om de reis naar binnen en de bewustwording daarvan, niet om het einddoel. Dat is ook wat ik met mijn instrument ‘De Reis van de Held’ probeer te bereiken: een praktische manier om de reis naar binnen te maken en meer geluk en zingeving te ervaren.

Hoe is je coachtool ontstaan en wat wil je ermee overbrengen?

’s Avonds trok ik vaak een kaart waarmee ik reflecteerde op mijn dag. Het hielp me om naar binnen te keren en antwoorden te vinden. Omdat afbeeldingen iets in je oproepen wat per definitie authentiek is en uit jou komt, vind ik het een mooie coachtool. Iets in de buitenwereld refereert aan je binnenwereld. Soms kun je het niet verklaren, maar betekent een afbeelding toch iets voor je.

Het instrument dat ik heb ontwikkeld is gebaseerd op de psychologie van Carl Jung en laat je het natuurlijke proces van bewustzijnsontwikkeling zien door middel van 22 archetypen. Archetypen vertegenwoordigen algemeen menselijke thema’s, gebeurtenissen en rollen. Via beeldtaal word je uitgenodigd om het archetypische niveau te verkennen, dat onder de oppervlakte ligt van je ervaring. Je trekt een kaart waar je bovenop gaat staan. Daarna voel je in je lichaam wat je waarneemt. Vaak komt er vanzelf een thema bovendrijven, soms zonder dat je je er bewust van bent. Je hebt snel datgene te pakken waar het werkelijk over gaat. Als je onbewuste thema’s bewust maakt en koppelt aan de situatie, kom je tot nieuwe inzichten. Als coach leun je achterover, leg je het eigenaarschap bij de coachee en stuur je bij. Daarmee wordt een krachtig transformatieproces in gang gezet.

Je gaat bij SchoolvoorCoaching een workshop verzorgen. Wat mogen de deelnemers verwachten?
Tijdens de workshop word je je bewust van waar je staat, wat je wilt en waar je naartoe wilt. Je zet een actieve stap in jouw reis. Bovendien kun je met de tool coachees helpen bij hun persoonlijke en professionele ontwikkeling. We gaan praktisch aan de slag met de coachtool; je ervaart hoe je daarmee werkt, wat voor effect het heeft en hoe je het kunt toepassen. Je zult merken dat deze coachtool echt de kern raakt, omdat het iets vertaalt wat er al bij je leeft. Je maakt kennis met de methode, leert over de achtergrond en kunt het toepassen in je eigen coachingspraktijk. Na afloop krijg je de kaartenreeks ‘De Reis van de Held’ t.w.v. €39,95 mee naar huis.

  

Anne Pauen verzorgt op 2 december 2019 de workshop ‘De Reis van de Held’.

Carl Gustav Jung en de Kundalini Yoga. Een liefdesverhaal?

Pas een maand geleden kwam ik tijdens een seminar van de Indiase Yogi Sri M. op het spoor van dit boek: The Psychology of Kundalini Yoga, geschreven door Sonu Shamdasani. Het trok mijn aandacht omdat de kruisbestuiving tussen de yogatraditie en de Jungiaanse dieptepsychologie hét thema is waar ik mij de afgelopen jaren zeer intensief mee bezig heb gehouden.

Ook in het contact met Ans Tros (creatief directeur van SchoolvoorCoaching), was precies dit het aspect dat ons verbond: de gedeelde passie voor het werk van Jung en oude wijsheidstraditie – én de wens deze toegankelijker te maken voor een professioneel coachpubliek. Voor wie zich wil laten inspireren door de kruisbestuiving van westerse psychologie en oosterse wijsheidstraditie, is dit boek dan ook een absolute aanrader.

Natuurlijk was ik ervan op de hoogde dat Jung zich intensief met de oud-Indiase Vedische wijsheidstraditie had beziggehouden. Sterker nog, door Jung ben ik met deze filosofische stroming in aanraking gekomen, die achteraf gezien mijn professionele ontwikkeling zeer heeft beïnvloed. Wat ik niet wist, was dat hij in 1932 hierover een reeks colleges heeft gegeven aan de Psychologische Club van Zürich, waarbij hij een psychologische interpretatie gaf van zijn visie op de Kundalini Yoga. Het boek is dan ook samengesteld door Sonu Shamdasani, aan hand van Notes of the Seminar given in 1932 bij C.G. Jung.

Jung bestudeerde deze oude traditie niet vanuit een filosofische of religieuze interesse, maar als inspiratiebron voor zijn eigen psychologie. “These forms of yoga with their rich symbolism afford me invaluable comparative material for the interpretation of the collective unconscious.”

Wel was Jung zeer sceptisch over de invloed van yoga op een westers mens die, geworteld in een Christelijke traditie, volgens hem op zijn eigen cultuur terug moest grijpen: “The more we study yoga, the more we realize how far it is from us.” Vervolgens verwoordt de auteur van het boek Jung’s visie betreffende dit onderwerp als volgt: This led him to conclude that in the course of the centuries the West will produce its own yoga, and it will be on the basis laid down by Christianity.”

Deze zienswijze van Jung maakte mij duidelijk hoeveel er inmiddels in het westen is veranderd. Immers zijn een aantal elementen uit de Yogatraditie in onze moderne westerse cultuur een niet meer weg te denken deel van onze lifestyle geworden.

Maar, hoewel we in het westen yoga veel beoefenen in de vorm van asanas (lichaamshoudingen) en meditatie gebruikt wordt om onze stressgevoeligheid te lijf te gaan, beperken deze activiteiten zich nog voornamelijk tot onze vrije tijd. Toegegeven, mindfulness heeft inmiddels een wetenschappelijke status verkregen en wordt daardoor ook ingezet in het bedrijfsleven bij stresspreventie. Maar toch mis ik de essentie van dat wat de yogatraditie ons te bieden heeft; namelijk de ontwikkeling van ons bewustzijn. Het gaat volgens mij om het ontdekken van de waarde die dit kan hebben op het gebied van persoonlijke en professionele ontwikkeling, niet in het minst binnen de coachingspraktijk. 

Shamdasani omschrijft de inspiratie die Jung in de yogatraditie vond als volgt: “For Jung, yoga represented a rich storehouse of symbolic depictions of inner experience and of the individuation process in particular.”

Nu zou ik zelf de yogatraditie niet als een warenhuis willen neerzetten, maar toch begrijp ik goed dat Jung het verband legt met de inhoud van deze traditie, als het gaat om bewustzijnsontwikkeling en hetgeen hij het individuatieproces van de mens noemde. En laat nou precies deze overeenkomst de trigger zijn geweest die mij zozeer geïnspireerd heeft dat ik voelde: dit is iets dat van grote waarde voor de coachingspraktijk kan zijn. Om collega’s hiermee in contact te brengen heb ik de coachingsmethode De Reis van de Held ontwikkeld. Vanuit mijn trainingsbureau geef ik na- en bijscholingstrajecten aan coaches zodat zij vanuit dit gedachtegoed mensen kunnen begeleiden.

Want uiteindelijk gaat ons vak over het begeleiden van kleine en grote bewustwordingsprocessen. Ook is bewustzijnsontwikkeling  hét onderwerp waar de hele yogatraditie om draait. De lichamelijke oefeningen en de controle van de geest, zijn alleen maar onderdelen die er uiteindelijk voor moeten zorgen dat de mens zich kan ontwikkelen. Dit is het gedachtegoed dat Jung in zijn individuatieproces centraal heeft gesteld.

Anne Pauen is coach, ontwikkelaar en opleider van de Jungiaanse coachingsmethode De Reis van de Held. Voor SchoolvoorCoaching verzorgt zij de gelijknamige workshop.

– Meer informatie over Anne, haar trainingsbureau en het gedachtegoed van De Reis van de Held vind je ook op haar website: dereisvandeheld.nl

Wordt ons lot beïnvloed door wat men in het oosten karma noemt?

Karma en lot, èèn kant van èèn medaille?

In mijn essay stel ik de vraag of karma en lot hetzelfde aspect is als hét grote, voor ons verstand onvatbare, bouwwerk van het bestaan in zijn totaliteit.

De grote zingevingsvraagstukken zoals: wie ben ik, waar kom ik vandaan en waar ga ik naar toe, horen bij de mens van alle tijden. Hoe meer wij ons hiermee bezighouden des te meer realiseren wij ons dat wij geen afgescheiden wezens zijn. Onze gedachten, gevoelens en handelingen zijn onlosmakelijk met de wereld om ons heen verbonden, door op z’n minst oorzaak-en-gevolg reacties.

Als wij de oude wijsheidstradities van oost en west in haar esoterische kennis volgen, dan wordt er in alle gevallen gesproken van een bouwwerk waarbij het aardse, tijdelijke bestaan een verschijningsvorm van het veel grotere metafysische deel van het eeuwige is. Dit eeuwige deel wordt met het woord ziel omschreven.

In de oosterse traditie waarvan de uit India afkomstige vedische kennis de oudste is, wordt de ziel als deel van het goddelijke geheel gezien, onberoerd van al het aardse leed en alle aardse vreugde. Het aardse leven is aan een cyclisch principe gebonden dat men reïncarnatie noemt. Bij iedere incarnatie wordt de ziel deel van een nieuw leven. In de Veda wordt dit als volgt beschreven: het bewustzijn is de energie van de ziel net als warmte en licht de energie van het vuur zijn.

Het bewustzijn van de mens kent verschillende gradaties van ontwikkeling en maakt volgens deze traditie een ontwikkeling door die met het woord ‘karma’ wordt aangeduid. In eindeloos veel levens bouwt zich een bewustzijn op dat als doel heeft zichzelf te bevrijden uit de cyclus van wedergeboorte op het aardse dualistische niveau.

Mijn onderzoeksvraag luidt dus:

“Is de astrologische geboortehoroscoop de blauwdruk van onze karmische ‘opdracht’ in dit specifieke leven?”

In de vedische traditie gaat men er vanuit dat karma tweeledig is. Aan de ene kant is er het gedeelte dat vaststaat, omdat het afkomstig is uit minstens twee eerdere levens. Op dit gedeelte van het karma kan men geen invloed uitoefenen en is derhalve passief te noemen. Het andere gedeelte van karma is dat gedeelte dat men in dit leven dagelijks opbouwt door de keuzes die men maakt middels zijn vrije wil, actief dus. Hieruit resulteert dat karma altijd het resultaat van onze eerdere gevoelens, gedachten en handelingen is.

Deze zienswijze correspondeert met hetgeen in het artikel ‘Wat is Lot’ van Martien Hermes beschreven staat als:

Twee universele Lotthema’s

Welbeschouwd valt Lot uiteen in twee basisprincipes, die tegelijkertijd en altijd samen ons leven bepalen en hoe men het Lot ervaart: met een passieve en een actieve component. Aan de ene kant is dat het ondergaan en beleven van het leven, wat het tegenovergestelde is van het ondernemen van het leven.

Een belangrijk onderdeel van het reïncarnatieprincipe is het idee dat de ziel voor ieder leven de omstandigheden kiest die nodig zijn om de ongeleerde lessen uit vorige levens een nieuwe kans te geven. Soms kan dat zijn door in een positie terecht te komen waarbij men dat leed of geluk ondergaat dat in een vorig leven veroorzaakt werd. Of men komt in een positie terecht die men zich in een vorig leven gewenst heeft, bijvoorbeeld: ik wil mooi of beroemd worden zodat men kan ondervinden hoe het is om mooi en beroemd te zijn. Hoe ons leven er ook uitziet, de keuze van de ziel bepaalt de omstandigheden.

Praktisch gezien betekent dit de keuze van het genetische materiaal van beide ouders. Dit wordt tevens beïnvloed door de epigenetische invloeden van alle voorouderlijke trauma’s. Voegen wij hier de vaststaande aspecten uit onze horoscoop bij, dan hebben wij de bagage waarmee we in het leven ‘geworpen worden’.

Ik citeer wederom uit het artikel van Martien Hermse:

Het Lot als broodheer

‘Het is het Lot dat verklaart dat mensen een verschillende startpositie hebben in het leven. De filosoof Heidegger (1889-1976) zei het al: ‘Kenmerkend voor onze existentie is dat we in een bestaan worden geworpen dat we niet zelf kiezen.. [het] overkomt ons voornamelijk buiten onze intenties en keuzen om’.

Niemand kiest zijn geboortemoment (hoewel Plato suggereert dat het wel zo is), noch zijn startpositie.

In zijn laatste zin wijkt Martien Hermes af van hetgeen in de vedische traditie wordt beweerd en blijkbaar ook door Plato ondersteund wordt.

Als wij van de hypothetische veronderstelling uitgaan dat Plato en de vedische traditie gelijk hebben, wordt duidelijk waarom zingeving zo belangrijk is. Zoals eerder gezegd, willen alle mensen weten waarom ze hier zijn en wat hun hier te doen staat.

De Duits joodse psychiater Victor Frankle beweerde dat het zingevingsvraagstuk de essentiële drijfveer van het menselijk bestaan is. Zonder zingeving is er geen levenswil. Ook Carl Gustav Jung was van mening dat de mens een intrinsieke (onbewuste) drijfveer in zich heeft die hem in contact wil brengen met zijn hogere bewustzijn. Deze ontwikkeling van het onbewuste EGO naar het béwuste ZELF noemde hij het individuatieproces.

Het psychologische ontwikkelingsmodel van de individuatie en het oosterse ontwikkelingsproces van het pad van yoga zijn bedoeld om ons bewustzijn te ontwikkelen. Ons karakter en het passieve deel van ons lot zijn zichtbaar in onze horoscoop.

Afsluitend kom ik tot de conclusie dat het lot bestaat uit zowel een actief als passief deel, waarbinnen ons leven zich afspeelt.

De mystieke schoonheid van taal bij Meister Eckhart

In deze essay van 7 november 2016  probeer ik een beschrijving te geven van de mystieke schoonheid die schuil gaat achter de woorden van Meister Eckhart. Carl Gustaf Jung, een van de grondleggers van de dieptepsychologie, gebruikte hiervoor de term ‘het  numineuze’, waarmee hij de intrinsieke drijfveer aan wilde duiden die de mens onbewust aanzet tot de vereniging met het goddelijke in hemzelf. Een boeiend onderwerp voor de naar zingeving zoekende mens van deze tijd. Meister Eckhard blijft inspireren en is door zijn veelal abstracte taalgebruik juist voor de rationeel ingestelde westerse mens een echte uitdaging.

 

Het Woord als numineuze ervaring bij Meister Eckhart

Een jungiaanse lezing van een middeleeuws mysticus

“Jesus spricht im Tempel, so dass das Wort (Christus) sich in der Seele ergießen kann.”1 Tijdens mijn kennismaking met de teksten van meester Eckhart werd ik in eerste instantie gegrepen door zijn taal die door haar schoonheid een laag in mij aansprak en mij ten diepste raakte zonder dat ik de inhoud ervan ten volste kon bevatten.

Een uitspraak zoals: ‘de godsgeboorte in de ziel’ of, ‘Vom atmen der Seele’, begreep ik in eerste instantie niet met mijn verstand. Wat moest ik mij voorstellen van ’een godsgeboorte in de ziel’ of ‘ Vom atmen der Seele’? Maar via mijn gevoel kwam de boodschap onmiddellijk binnen. Ik begreep zonder te begrijpen. Of zou ik moeten zeggen, ik voelde het aan, zonder er met mijn verstand bij te kunnen?… Meester Eckhart’s boodschap werd door mij ontvangen in het irrationele van mijn onbewuste en beroerde mij door haar numineuze lading.

Maar ook zijn woordcreaties refereren aan iets dat in mijn professionele leven een grote rol speelt, namelijk de dieptepsychologie van de Zwitserse psychiater C. G. Jung ( 1875 -1961). Toen ik bij Meister Eckhart beschrijvingen tegen kwam zoals “die Urbilder ohne bildliche Vorstellung.” 2deed mij dat meteen denken aan een fenomeen dat door Jung als archetypen werd omschreven.

Hier een citaat van de theoloog en ‘Jung-kenner’ Tjeu van den Berk (1938) uit zijn boek ‘Het numineuze’ (2005) die dit als volgt nader omschrijft. “Bij de mens” stelt Jung , “toont zich het archetype als numineus, dat wil zeggen als een beleving die van fundamentele betekenis is. Als zich deze dan ook nog in de bijpassende symbolen kleedt (…)dan raakt het subject in een toestand van vervoering, en kunnen de gevolgen niet meer worden overzien.” 3

De symboliek waarnaar Jung in het bovenstaand citaat verwijst is ook een overeenkomst tussen de mysticus Eckhart en de dieptepsycholoog Jung. Ik zal dit aan hand van het Christussymbool laten zien, dat door beiden gebruikt wordt maar door ieder met een andere betekenis. Bij Meister Eckhart is “hij ( Christus) een woord van de vader” en even verderop lezen wij,   “Christus is niets anders dan dit Woord dat vanaf het begin gesproken werd en waarin de vader helemaal verschijnt.” 4 En bij Jung klinkt het als volgt,“Christus veraanschouwelijkt het archetype van het Zelf. Hij betekend een totaliteit van goddelijke of hemelse aard, een verheerlijkt mens, een godszoon, onbevlekt door de zonde.” 5

Graag zou ik derhalve in mijn essay een Jungiaanse tekstlezing van Meister Eckart geven en daarmee de dieptepsychologische laag van zijn religieus- filosofische teksten laten zien. Om dit te kunnen doen zal ik op de boven genoemde punten, de werking van de archetypen als numineuze beleving en het gebruik van de symboliek, die deze beleving tot stand brengt, nader in gaan.

Inleidend op het hoofdgedeelte refereer ik aan mijn eigen worden uit de eerste alinea van mijn inleiding en begin ik met de uitleg van het numineuze vanuit mijn eigen ervaring, voordat ik verder ga met de begripsbepaling bij Jung. De beelden die de taal van Meister Eckart in mij oproept, activeren de energie van de archetypen in mij. Zo doende vormt mijn beleving van het object ( de tekst), en de werking in mijn binnenste (de archetypen), de verbindende schakel tussen de beleving van de woorden van Meister Eckart en de werking van de archetypen uit de Jungiaanse dieptepsychologie.

Het numineuze is een begrip van Nathan Söderblom ( 1866-1931) welk door het boek ‘Das Heilige’ (Breslau 1917) van Rudolf Otto (1869-1937) bekendheid kreeg. In dit boek toont Otto aan dat in alle spirituele levensbeschouwingen sprake is van een irrationele oerervaring, door hem de ‘ervaring van het heilige’ genoemd, waarbij het gemoedsleven van een mens in beweging komt. Verder merkt hij op dat deze beleving iets in het onbewuste raakt waardoor het tot bewustzijn komt. Relateerde Otto het numineuze nog uitsluitend aan een ervaring die aan het contact met het heilige gebonden is en daarmee religieus van aard, zo is voor Jung het numineuze niet alleen maar een goddelijke werkelijkheid maar ook een psychische aangelegenheid, irrationeel van aard. “Vanaf 1934 wordt numinositeit een sleutelbegrip in Jungs werk. In zijn prestigieuze Terry Lectures aan de Yale University (1937) stelt hij, dat het hart van de religie gevormd wordt door het numineuze, een verzameling ideeën en beelden dus, geclusterd vanuit het collectief onbewuste dat zich autonoom en sterk gevoelsbeladen openbaart aan de ziel.” 6

Na deze psychologische beschrijving van een godsbeleving wil ik graag naar een uitspraak van Meister Eckhart verwijzen waarbij zowel inhoudelijk als symbolisch naar het numineuze vanuit een Jungiaanse lezing verwezen kan worden:”Genauso wie das Wort, das ich spreche: es entsteht erstens in mir, zweitens verweile ich bei seiner Vorstellung, drittens spreche ich es aus, und ihr alle nehmt es auf. Dennoch bleibt es dem Wesen nach in mir. So bin ich auch im Vater geblieben. Im Vater sind die Urbilder aller Geschöpfe. Das Holz hat in Gott ein geistiges Urbild.” 7 Ook in deze tekst vinden wij een prachtig voorbeeld van de symbolische kracht van zijn taalgebruik omdat hij aan hand van ‘het spreken’ zowel de ‘daad’ van het spreken ‘an sich’ bedoelt, als ook gebruik maakt van de symbolische laag ervan, waardoor hij ons mee neemt in de uitleg van zijn relatie met ‘de Vader’.

In zijn laatste zin verwijst Eckhart naar ‘die Urbilder’, die in de vader aanwezig zijn, deze zin zou ik graag willen gebruiken om een overgang te kunnen maken naar het fenomeen van de archetypen in het collectief onbewuste. Deze laag in het menselijk bewustzijn die zo oud is als de mensheid zelf, zijn wij geboren met wat Meister Eckhart als volgt omschrijft: ‘die Urbilder ohne bildliche Vorstellung’. Het ‘Zelf’ is een van deze ‘Urbilder’. Tijdens het menselijk individuatieproces ontwikkelt het Zelf zich afhankelijk van de bewustzijnsontwikkeling die de mens in kwestie doorloopt.

Als wij beseffen dat wij niet ons lichaam zijn en ook niet onze gedachten maar dat wij ‘voelen’ dat er iets in ons is, dat alles overstijgt en tegelijkertijd omvat, dan toont zich het Zelf aan ons in zijn ‘heelheid en totaliteit’. Vaak gaat deze vorm van bewustwording gepaard met numineuze ervaringen, vandaar dat het Zelf ook zo toepasselijk door Christus gerepresenteerd wordt. Samenvattend kunnen wij stellen, dat het bij het Zelf om een ‘Urbild’ gaat, dat in alle mensen aanwezig is en zich in de loop van ons leven pas vult met beelden afhankelijk van onze ervaringen.

 

Zoals gezegd, vind ik in het Eckhartse woord ‘Urbild’ een zeer toepasselijke omschrijving van wat Jung de archetypen noemt. In de dieptepsychologie van Jung wordt de lading van het numineuze gekoppeld aan het cluster van de emotionele energie waaruit de archetypen bestaan. Om het fenomeen van het archetype aan de lezer verder uit te kunnen leggen, laat ik nog een keer Tjeu van den Berk met een aantal citaten aan het woord, “Het gaat bij archetypen om voorstellingsloze instinctieve patronen die pas in de ziel in beeld komen’. Of ‘ bij archetypen stelt Jung, ‘gaat het om een pattern of behaviour, een gedragspatroon. Dit aspect van het archetype is biologisch van aard. In archetypen zijn archaïsche, onbewuste-dierlijke elementen en structuren werkzaam’. ‘Bij de mens zo stelt Jung, toont zich het archetype als numineus, dat wil zeggen als een beleving die van fundamentele betekenis is.” 8

 

Een ‘beleving die van fundamentele betekenis is’ (numineus), was bij mij hetgeen Meister Eckhart in zijn geboorteproces beschrijft. Het ‘geboren worden uit zichzelf;’ om vervolgens door het uitspreken van het woord zijn zoon te baren; die wederom door God geschonken wordt aan de ziel van de mens, opdat dèze Christus in vorm van het woord kan ontvangen, zoals de bruid de bruidegom ontvangt…. Deze woorden nemen mij mee in sferen van vervoering, laten mij rillen, komen helemaal binnen en brengen daar diep binnen alles in beweging wat in mij het verlangen naar het hogere, het overstijgende, wakker maakt; hetgeen uiteindelijk niet meer met woorden te omschrijven valt. Een numineuze beleving dus.

Maar terugkomend op het archetype met wiens uitleg ik nog bezig was, wil ik graag een citaat laten zien waarin Meister Eckhart het ‘Urbild’ dat in de vader is, uitlegt. Deze omschrijving kan men letterlijk gebruiken om de aard en werking van de archetypen aan de lezer uit te leggen. Laten we naar de bewoording van Meister Eckhart luisteren: “Neulich sagte ich an anderer Stelle: bevor Gott alle Geschöpfe ins Leben rief, hat er etwas geboren, das ungeschaffen war, das die Urbilder aller Geschöpfe in sich trug: das ist der Funke. Wie ich zuletzt im Sankt Makkabäerkloster (in Köln) sagte, wenn ihr euch noch erinnern könnt: dieses Fünklein ist Gott so verwandt, dass es einig und Eins ist, unterschiedslos (bleibt) und (doch) in sich die Urbilder aller Geschöpfe trägt, Urbilder ohne bildliche Vorstellung oder über jede bildliche Vorstllung hinaus.” 9(Mieth D., 2015 Vom Atmen der Seele, p. 82)

In dit citaat refereert Meister Eckhart die ‘Urbilder’ aan ‘das Fünklein’. Ik ga nu van de veronderstelling uit, dat hij met ‘das Fünklein’ de Ziel bedoelt om een hypothetische vergelijking te kunnen maken. Volgens Eckhart zijn ‘die Urbilder’ een deel van het ‘Fünklein’, oftewel in mijn hypothetische veronderstelling, van de Ziel. Volgens Jung zijn de archetypen energieclusters die samen het collectief onbewuste vormen. In beide gevallen zijn ‘die Urbilder’ deel van een groter geheel. In het ene geval van het goddelijk, overstijgende principe van de ziel en in het ander geval, die van het psychisch, overstijgende principe van het menselijk collectief onbewuste.

Beide maken zij deel uit van de mens in zijn volheid, zijn totaliteit maar zien zij hem tegelijkertijd als deel van een groter geheel. Graag geef ik hier de ruimte aan het voorstellingsvermogen van de lezer om zijn eigen conclusies over de verbinding van deze twee ‘concepten’ te trekken, zodat ik het kader van het wetenschappelijke werken niet te buiten ga.

Met deze bijdrage sluit ik mijn uitleg over het numineuze en de vergelijking tussen het Eckhartse ‘Urbild’ en de Jungiaanse archetypen af om mij in het vervolg toe te wenden tot het behandelen van het Christusbeeld als symbool bij Meister Eckhart en bij Jung. Misschien is afsluiten in dezen niet het juiste woord. Ik voeg immers de symboliek alleen maar toe, omdat deze in mijn ogen de verbindende factor is tussen Eckhart en Jung. In zo verre is het vervolg van mijn uiteenzetting meer een aanvulling op het bovenstaande, waarbij ik wederom tracht een vergelijking te maken tussen deze twee meesters. Welnu dan, het vervolg van mijn uiteenzetting.

Het Christusbeeld bij Meister Eckhart is een onderdeel van het goddelijke scheppingsproces, waarbij Christus synoniem is voor het Woord. Het Woord wederom dient als verbindende schakel tussen God en mens. Ik ga deze Christus- woord -relatie laten zien door de bespiegelingen van de Belgische psycholoog/theoloog Marcel Brekers (1945) en zijn Duitse collega Dietmar Mieth (1940) Hieronder volgt in de woorden van Meister Eckhart waar het om gaat: “Daher kommt es, dass der Sohn in der Gottheit, das Wort -Im Anfang- immer geboren wird, immer geboren ist.” 10 Miet omschrijft dit als volgt in zijn eigen woorden, “(…)der proces des Hervorgehens des Logos, des Sohnes, das ihn zur Person macht, bewahrt ihn aber, sofern im Ursprung bleibend, wie das ausgegangene Wort im Sprecher verbleibt. “ 11

Brekers becommentarieert Eckharts uitspraak “Hij is een woord van de Vader” als volgt, “de Vader baart Zijn Zoon tijdloos en voortdurend door te spreken. Die geboorte heeft niet alleen in Christus plaats maar in ieder mens die zich  daarvoor openstelt.(…) Christus is niets anders dan dit Woord dat vanaf het begin gesproken werd en waarin de Vader helemaal verschijnt.” 12

Hieruit concludeer ik dat Mieth het Christusbeeld ziet als de logos die mens wordt maar geworteld blijft in zijn oorsprong, de vader; terwijl Brekers de godsgeboorte niet alleen maar in Christus ziet maar Christus symbool wordt voor de godsgeboorte in ieder mens, mits deze hiervoor open staat.

Mieth koppelt het Christussymbool aan de logos, waarmee hij de geest, het menselijk bewustzijn op de voorgrond zet, hierdoor laat hij de mens mens worden, door de logos; terwijl ik bij Braekers meer de goddelijke vonk proef, waardoor de mens, die hiervoor ontvankelijk is, bezield raakt door het Woord. Het moge duidelijk zijn dat hier op een zeer aanschouwelijke manier de symboolwerking van Christus bij Meister Eckhart op verschillende manieren getoond wordt, die beide recht van bestaan hebben. Het staat de lezer vrij de uitleg te volgen die hem zelf het meest aanspreekt.

Van Meister Eckhart ga ik nu over naar het zelfde symbool bij Jung. Wij zullen aan het eind zien in hoe verre er overeenkomsten en verschillen te vinden zijn. Jung gebruikt het Christusbeeld als symbool voor het archetype van het Zelf dat de mens in zijn heelheid en totaliteit toont. In zijn eigen bewoording klinkt dat als volgt: “Zoals Christus in ons is, zo is ook Zijn ‘rijk der hemelen’ in ons. Deze paar algemeen bekende aanduidingen zouden voldoende moeten zijn om de psychische positie van het Christussymbool te karakteriseren. Christus veraanschouwelijkt het archetype van het Zelf.” 13 “Het godsbeeld in de mens, dat door de eerste zonde beschadigd is kan met behulp van God ‘hervormd’ worden. (…) De heelheidsbeelden, die het onbewuste tijdens het verloop van een individuatieproces naar voren brengt, betekenen soortgelijke ‘hervormingen’ van een a priori aanwezig archetype. Zoals al vaker gezegd, kunnen de spontane symbolen van het Zelf, of van de heelheid, in de praktijk niet van een godsbeeld onderscheiden worden.“ 14

Hier zien wij duidelijk dat Jung bij het archetype van het Zelf verwijst naar het individuatieproces als bewustwordingsproces van de mens, dat in de kern ook een proces van  geboorte is.

Tijdens het lezen van het bundel ‘Ik en Zelf’, waarin Jung het Christussymbool verder uitwerkt, viel mij op dat hij een citaat van Augustinus gebruikte om zijn Christusbeeld te verduidelijken dat mijn inziens naar zo uit de mond van Meister Eckhart had kunnen rollen. Oordeel zelf: “Daarom moet ons einde onze volheid zijn; onze volheid echter is Christus, aangezien hij het volkomen godsbeeld betekend. Hij wordt daarom ook koning genoemd. Zijn bruid is de menselijke ziel, die in een innerlijk verborgen geestelijk mysterie met het Woord verbonden is, opdat twee één vlees zullen zijn.” 15

Graag zal ik het laatste woord van Augustinus gebruiken om mijn Jungiaans lezing van een middeleeuwse mysticus af te sluiten met een persoonlijke variante op het hier boven verwoorde. “Voor mij zijn deze twee grote meesters verbonden in het Woord dat resoneert in het diepste binnenste van mijn Ziel en mij door het bestuderen van hun leer in vervoering brengt.”16

7 november 2016

Literatuurlijst: C. G. Jung, Ik en zelf, Lemniscaat 1982. C.G. Jung, Psychologie en religie, Lemniscaat 2000. Dr. Elisabeth Camerling, Inleiding tot het denken van Jung, Born N.V. Uitgeversmaatschappij 1967. Tjeu van den Berk, Het numineuze, Meinema 2005. Alois M. Haas & Thomas Binotto, Meister Eckhart, Op zoek naar de goddelijke essentie, Synthese 2016. Marcel Braekers, Meesters in Spiritualiteit, Meister Eckhart mysticus van het niet wetende denken, Averbode 2007. C.O. Jellema, Meister Eckhart, Over god wil ik zwijgen, Historische uitgeverij Groningen, 2014. Dietmar Mieth, Meister Eckhart, Vom Atmen der Seele, Reclam Verlag 2014.

De herontdekking van de ziel…

De Ziel, de grote onbekende, is eigenlijk volledig uit de mode geraakt. Niemand heeft het er nog over en als wel, dan vraagt iedereen zich af waar het in ‘gods naam’ over gaat. De Ziel is vaag en onduidelijk en heeft in ons hedendaags leven geen plek meer, terwijl het woord bezielt en ‘de bezieling’  voor iedereen wel duidelijke is. Dat komt misschien omdat de energie van de ziel nog wel te voelen is als wij het hebben over: bezielt bezig zijn en vanuit bezieling aan het werk zijn…

Raar, dat iets dat sinds mensengeheugenis zó belangrijk was, ineens niet meer ter zake doet. En toch, als ik zoals gisteren op de HKU met jonge studenten praat en wij het over de Reis van de Ziel hebben, dan verbaas ik mij erover met welke vanzelfsprekendheid zij nieuwsgierig zijn naar de metafysische kant van ons bestaan.

Zijn wij de ziel wellicht kwijt geraakt omdat wij de laatste honderd jaar zo druk bezig waren met het ontdekken van de mogelijkheden die de wetenschap ons kon bieden, waardoor wij vooral onze cognitie hebben ontwikkelt? En zeker is het heel begrijpelijk dat wij vooral uit de invloedssfeer van de kerken wilden blijven, die immers over eeuwen het leven van menig mens op een zeer onprettige manier hebben weten te beheersen.

Maar nu we zo veel weten en zo veel kunnen in onze ‘ontzielde’ wereld, lijkt het wel alsof we ons ongemakkelijk voelen in een onbestemd gevoel van én gemis. Zal het de Ziel zijn die we missen, in alles wat we doen? Is het de Ziel wellicht die door haar ‘ Zijn’ betekenis geeft aan ons bestaan?

Ik denk het wel eerlijk gezegd, ik denk dat het tijd wordt om haar terug te halen in ons huis, onze relaties en op ons werk. Zij hoort bij ons en wij bij haar. Er is geen scheiding tussen ons lichaam onze geest en hetgeen ons bezielt, het hoort bij elkaar.  ‘Die gute Seele des Hauses’ was vroeger een vaststaand begrip in Duitsland waarmee men een persoon bedoelde die de sfeer van een bedrijf positief bepaalde.  Bezieling is wat we nodig hebben willen we dat wat we doen overtuigend en goed doen. Laten we de betekenis van de Ziel herontdekken en daarmee een dieper bewustzijn van onszelf verkrijgen.

 

Artikel van het Coachhuis Velp over de lezing DE REIS VAN DE HELD

‘De Reis van de Held’ is een krachtige verbeelding van de ontwikkelingsweg die wij als mens afleggen door de veranderingen, uitdagingen en crisissituaties die het leven ons biedt. Zie je het leven als een reis met hoogte- en dieptepunten, dan is het fijn om te weten dat deze ‘reis’ naar bepaalde wetmatigheden luistert. Wetmatigheden die ouder zijn dan onze mythologische verhalen middels deze op een zeer inzichtelijke manier uitgebeeld worden. Als coach en begeleider in deze processen kun je gebruik maken van middelen die deze reis in de ‘onderwereld’ van de cliënt tot een inspirerend avontuur maken dat tot meer zelfkennis en wijsheid kan leiden. Anne Pauen zal laten zien hoe je door middel van archetypische beelden kunt werken met de cliënt in zijn symbolisch bewustzijn. Inzetbaar in alle crisissituaties waarin een cliënt geconfronteerd word met angsten en zingevingsvragen tijdens veranderprocessen in zijn leven.

Anne Pauen is als coach en trainer opgeleid aan de Alba Academie, heeft een opleiding gevolgd aan het Centrum voor Systemische Opstellingen van Elmer Hendrix en volgt op dit moment aan het Jungiaans Dieptepsychologisch Instituut te Nijmegen de opleiding als Jungiaans analytisch therapeute. Zij heeft een grote interesse in oude culturen en de daarmee verbonden oude kennis die op het snijvlak van filosofie, natuurwetenschap en religie ligt. Het oude weten te integreren in ons moderne westerse wereldbeeld is haar passie. Als jij deze workshop volgt zul je de wetmatigheden ervaren aan hand van oude symbolische beelden en zien op welk punt van de reis jezelf staat…

Het belang van tijd nemen en tijd geven, volgens Plato en Henri Bergson…..

Volgens Joke Hermsen (filosofe en schrijfster) begint het denken over de tijd bij de oude Grieken voor wie tijd eeuwig en onvergankelijk is. Terwijl de denker Henri Bergson (rond 1900) de tijd onderverdeeld in ‘innerlijke tijd’ als beleving, versus ‘kloktijd’ een tijd die ons grenzen en beperkingen oplegt die wij er zelf aan geven. Bij het thema tijd hoort ook het thema rust en hiervoor haalt mevrouw Hermsen Plato aan die over rust zegt; ‘rust is de belangrijkste voorwaarde voor het denken’.

Door rust te nemen geven we ruimte aan onze scheppende kracht en ontstaat er creativiteit, zegt Bergson. De innerlijke tijd die volgens Bergson ook onze vrijheid en creativiteit herbergt kan alleen ervaren worden als de mens af en toe zijn leven op zijn verloop laat en de kloktijd even laat voor wat het is. Zo niet dreigt de mens zelf, volgens Bergson, in een automaat te veranderen en van zichzelf te vervreemden.

Een ander belangrijk aspect van tijd volgens Plato, heeft te maken met de visie die een leider uitdraagt. Volgens Plato zorgt een democratische staatsman voor rust om het denken (en daarmee volgens Bergson de creativiteit) van de mens te bevorderen terwijl de tiran, zijn mensen permanent aan het werk wil houdt teneinde zo zijn macht te kunnen vergroten (en volgens Bergson van zichzelf te vervreemden).

Tijd is het thema dat ons allen in de ban heeft, tijd maakt ons en tijd breekt ons. Tijd hebben en tijd niet hebben is onlosmakelijk met prioriteiten zetten verbonden, immers tijd heb je niet, tijd maak je!

In onze tijd staat ‘tijd hebben of niet hebben’ vaak voor : gevraagd zijn of niet gevraagd zijn, werk hebben of niet hebben, succesvol zijn of niet succesvol zijn. Maar valkuilen zoals de ‘sleur van het succes’ of alleen al ‘de haast van het dagelijkse leven’ trekken ons mee, nemen het roer over en voor dat we het weten worden wij opgeslokt door de ‘alledaagse waanzin van ons leven’.

Een zeer bekend fenomeen in onze ach zo moderne tijd.

Filosofie, religie of psychologie…..het gaat toch altijd om dezelfde levensvragen!

Q&A: Frederic Lenoir

Volgens de Franse filosoof Frédéric Lenoir maakt het niet zo veel uit hóe we nu onze levensvragen proberen te beantwoorden. In zijn boek Handleiding voor een evenwichtige geest en een kalm gemoed, onlangs verschenen bij uitgeverij Ten Have, schrijft hij dat de persoonlijke zoektocht naar antwoorden het belangrijkste is.

Willemijn Sneep | 147 juni 2012 issue

Westelijke, Oosterse filosofie, christelijke spiritualiteit, psychologie, u mengt ze allemaal door elkaar. Zijn die zomaar met elkaar te verenigen?
‘Ze zijn niet compatibel in hun dogma’s en hun rituelen zijn niet hetzelfde. Maar de vragen die Jezus, Boeddha of Socrates zichzelf stelden, zijn wel gelijk. Vragen als: waarom ben ik op aarde? Hoe moet ik gelukkig zijn? Hoe staan we tegenover het leven, de dood of het lijden? Die vragen zijn universeel. Het zijn slechts de antwoorden op die vragen die cultureel bepaald zijn.’

Dus het maakt niet uit met welke religie of stroming we onze innerlijke vragen te lijf gaan?
‘Nee, in de bodem van de ervaring maakt dat geen verschil. Als je naar jezelf luistert, aan jezelf werkt, maakt het niet uit of je dat nu doet dankzij de filosofie, of dankzij een religie. Het gaat erom dat je aan jezelf werkt en je ontwikkelt.’

De schaamte voorbij…

Vorige week zaterdag was er een oproep in Trouw om te reageren op de vraag of Duitsland het nieuwe gidsland aan het worden is. Hierop heb ik gereageerd en jullie geloven het niet- maar mijn artikel is samen met drie anderen gepubliceerd. Zij hebben hem de naam ‘De schaamte voorbij gegeven” mooi gevonden vind ik.

Ik heb erin beschreven dat ik van de generatie Duitsers ben die met een collectief slecht geweten is opgegroeid en dat  ik tot mijn grote verbazing en vreugde merk dat de ontwikkelingen in Duitsland zo langzamerhand zo positief zijn dat ik net zo langzamerhand mijn schaamte minder voel worden, wat nog steeds een beetje onwennig voelt, trouwens!

Maar goed, ik ben heel trots en dat wilde ik even met jullie delen!

Lees het artikel in Trouw